Echokardiografia – jak USG serca pokazuje komory i przepływy krwi

Czym jest echokardiografia?

Echokardiografia (potocznie „echo serca”, „USG serca”) to jedno z najważniejszych i najczęściej wykonywanych badań w kardiologii. Z wykorzystaniem fal ultradźwiękowych pozwala ona w sposób bezbolesny i nieinwazyjny obejrzeć serce w ruchu:

zobaczyć ściany i komory serca,
ocenić zastawki,
prześledzić kierunek i prędkość przepływu krwi.

W przeciwieństwie do EKG, które pokazuje głównie elektryczną aktywność serca, echokardiografia daje obraz anatomiczny i czynnościowy – widać, jak serce pracuje: kurczy się, rozkurcza i pompuje krew do całego organizmu.

Badanie jest całkowicie bezpieczne, można je powtarzać wiele razy, także u dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych.

Jak działa echokardiografia?

Podstawą echokardiografii są fale ultradźwiękowe – dźwięk o częstotliwości zbyt wysokiej, by był słyszalny dla ludzkiego ucha. Głowica aparatu wysyła takie fale do tkanek, a następnie odbiera ich odbicia. Komputer przetwarza te sygnały na obraz na monitorze.

Najważniejsze elementy techniki:

2D (dwuwymiarowe) echo – standardowy „film” z serca w ruchu, widzimy komory, przedsionki, zastawki.
M-mode – jednowymiarowy zapis ruchu, pomocny np. do dokładnego pomiaru wymiarów serca.
Doppler – analiza przepływów krwi, ich kierunku i prędkości. Doppler może być:
- spektralny (pulsacyjny – PW, ciągły – CW),
- kolorowy – przepływ krwi jest kodowany kolorami na obrazie 2D.

Dzięki temu lekarz może ocenić zarówno budowę serca, jak i to, jak krew przepływa przez komory, przedsionki i naczynia.

Budowa serca widziana w badaniu echo

Serce w echokardiografii ogląda się z kilku typowych „okien” (np. przy lewej krawędzi mostka, pod łukiem żebrowym, z okolicy koniuszka serca). Z tych projekcji lekarz uzyskuje obraz:

czterech jam serca – dwóch przedsionków i dwóch komór,
zastawek – mitralnej (dwudzielnej), trójdzielnej, aortalnej i płucnej,
dużych naczyń – aorty wstępującej, pnia płucnego.

Lewa komora serca

Lewa komora (LK) to główna „pompa” organizmu – wyrzuca krew do aorty i dalej do wszystkich narządów. W echokardiografii ocenia się m.in.:

grubość ścian i ich kurczenie się,
wielkość komory (czy nie jest powiększona),
frakcję wyrzutową (EF) – procent krwi wypompowywanej przy każdym skurczu,
globalną kurczliwość i ewentualne zaburzenia ruchu ścian (np. po zawale).

Prawidłowa funkcja lewej komory ma kluczowe znaczenie w rozpoznawaniu i leczeniu niewydolności serca.

Prawa komora serca

Prawa komora pompuje krew do płuc. Długo była traktowana trochę „po macoszemu”, ale wiemy dziś, że jej funkcja ma ogromne znaczenie, szczególnie w chorobach płuc i nadciśnieniu płucnym. W echo oceniamy m.in.:

wielkość prawej komory,
grubość ścian,
kurczliwość – np. przy pomocy TAPSE, FAC lub pomiarów prędkości tkankowych,
ewentualne poszerzenie w chorobach płuc, wadach wrodzonych czy zakrzepicy płucnej.

Przedsionki serca

Przedsionki pełnią rolę „przedsionków” (dosłownie) dla komór – doprowadzają do nich krew i uczestniczą w jej napełnianiu.

W echokardiografii mierzy się m.in.:

objętość lewego przedsionka – jej powiększenie często świadczy o przewlekle podwyższonym ciśnieniu w lewej komorze lub o długotrwałych zaburzeniach rytmu, np. migotaniu przedsionków,
wielkość prawego przedsionka – ważna w nadciśnieniu płucnym, wadach prawej części serca.

Zastawki serca

W echokardiografii bardzo dokładnie ocenia się cztery zastawki:

mitralna (dwudzielna) – między lewym przedsionkiem a lewą komorą,
trójdzielna – między prawym przedsionkiem a prawą komorą,
aortalna – między lewą komorą a aortą,
płucna (pnia płucnego) – między prawą komorą a tętnicą płucną.

Lekarz sprawdza, czy zastawki:

dobrze się otwierają (czy nie ma zwężeń – stenoz),
dobrze się zamykają (czy nie ma cofania się krwi – niedomykalności),
nie są zdegenerowane, zwapniałe lub uszkodzone po zapaleniach czy infekcyjnym zapaleniu wsierdzia.

Obraz 2D pokazuje kształt i ruch płatków, zaś Doppler pozwala zmierzyć prędkość przepływu krwi przez zastawkę – to z kolei umożliwia obliczenie stopnia zwężenia czy niedomykalności.

Przepływy krwi w echokardiografii – rola Dopplera

Jedną z największych zalet echokardiografii jest możliwość oceny przepływów krwi. To właśnie dzięki Dopplerowi echo serca mówi bardzo dużo nie tylko o budowie, ale i o hemodynamice – ciśnieniach, gradientach i kierunkach przepływu.

Doppler spektralny – PW i CW

Doppler pulsacyjny (PW) – pozwala zmierzyć prędkość przepływu w konkretnym, niewielkim miejscu (np. w zastawce mitralnej czy w drodze odpływu lewej komory – LVOT).
Doppler ciągły (CW) – mierzy bardzo wysokie prędkości przepływu, np. przy istotnych zwężeniach zastawek, gdzie krew przyspiesza.

Na podstawie prędkości przepływu i prostego równania (tzw. uproszczonego równania Bernoulliego) można obliczyć gradient ciśnień – i dzięki temu ocenić np. nasilenie zwężenia zastawki aortalnej.

Kolorowy Doppler

Przy kolorowym Dopplerze przepływ krwi jest pokazany kolorami na obrazie 2D:

zwykle jeden kolor oznacza przepływ w stronę głowicy,
drugi – od głowicy.

Dzięki temu lekarz może:

szybko wykryć niedomykalność zastawek (kolorowy „strumień” cofającej się krwi),
zobaczyć nieprawidłowe połączenia między jamami serca (ubytek przegrody międzyprzedsionkowej czy międzykomorowej),
ocenić turbulencje przy zwężeniach (np. w aorcie).

To właśnie analiza przepływów czyni z echokardiografii narzędzie nie tylko obrazowe, ale i „fizjologiczne”.

Funkcja komór serca w echokardiografii

Funkcja skurczowa lewej komory

Najczęściej podczas echo serca słyszymy o frakcji wyrzutowej lewej komory (LVEF). To procent objętości krwi, którą lewa komora wypompowuje w jednym skurczu.

Poza EF coraz większe znaczenie ma:

globalne podłużne odkształcenie (GLS – strain) – bardzo czuły wskaźnik wczesnych zaburzeń kurczliwości, pozwalający wykryć np. kardiotoksyczność leków onkologicznych zanim spadnie EF.

Lekarz ocenia też:

czy kurczliwość jest obniżona równomiernie (kardiomiopatie, niewydolność serca),
czy występują ograniczone zaburzenia ruchu ścian (np. po przebytym zawale).

Funkcja rozkurczowa lewej komory

Echo serca pozwala określić nie tylko, jak serce się kurczy, ale także jak się rozkurcza i napełnia krwią. To tzw. funkcja rozkurczowa, której zaburzenia są częstą przyczyną objawów niewydolności serca – nawet przy prawidłowej frakcji wyrzutowej (tzw. HFpEF).

W ocenie funkcji rozkurczowej bada się m.in.:

kształt i relacje fali E i A (przepływ przez zastawkę mitralną w Dopplerze pulsacyjnym),
prędkości ruchu pierścienia mitralnego w Dopplerze tkankowym (E’),
stosunek E/E’ – pośrednia ocena ciśnienia napełniania lewej komory,
wielkość lewego przedsionka.

Połączenie tych parametrów pozwala określić stopień zaburzeń rozkurczu i nasilenie przeciążenia ciśnieniowego.

Prawa komora – nie tylko „dodatek”

W ostatnich latach bardziej docenia się znaczenie prawej komory. Echokardiografia umożliwia ocenę:

parametru TAPSE, FAC,
prędkości skurczowych w Dopplerze tkankowym,
ciśnienia w tętnicy płucnej (na podstawie prędkości fali niedomykalności zastawki trójdzielnej).

Jest to niezwykle ważne u pacjentów z nadciśnieniem płucnym, chorobami płuc, wrodzonymi wadami serca czy po niektórych operacjach kardiochirurgicznych.

Jakie choroby można wykryć w echo serca?

Zakres informacji z echokardiografii jest bardzo szeroki. Badanie pomaga:

rozpoznać i monitorować niewydolność serca,
wykryć wady zastawek – zarówno wrodzone, jak i nabyte (zwężenia, niedomykalności),
ocenić następstwa nadciśnienia tętniczego (przerost lewej komory),
wykryć uszkodzenie mięśnia sercowego po zawale lub zapaleniu mięśnia sercowego,
monitorować chorych onkologicznych (kardiotoksyczność),
ocenić serce w przebiegu chorób ogólnoustrojowych (np. amyloidoza, choroby reumatologiczne),
szukać cech zapalenia wsierdzia (wegetacje na zastawkach),
ocenić obecność i znaczenie płynu w worku osierdziowym (wysięk, tamponada).

Echokardiografia jest też kluczowa w ocenie pacjentów przed i po zabiegach kardiochirurgicznych oraz przezskórnych (TAVI, naprawy zastawek, zamykanie uszek przedsionka czy ubytków przegrody).

Wskazania do wykonania echokardiografii

Najczęstsze powody skierowania na echo serca to:

szmery nad sercem stwierdzone w badaniu osłuchowym,
dusznica bolesna, przebyty zawał serca,
duszność, obrzęki nóg, szybkie męczenie się – podejrzenie niewydolności serca,
nadciśnienie tętnicze (zwłaszcza długotrwałe lub trudne do leczenia),
zaburzenia rytmu serca – np. migotanie przedsionków, częstoskurcze,
podejrzenie wrodzonej wady serca, także u dorosłych,
kontrola u pacjentów z chorobami zastawek, kardiomiopatiami, po przebytych zapaleniach mięśnia sercowego,
monitorowanie pacjentów leczonych chemioterapią lub innymi lekami mogącymi uszkadzać serce,
diagnostyka przy omdleniach, bólach w klatce piersiowej, nietypowych objawach sugerujących chorobę serca.

O wykonaniu badania decyduje lekarz, ale jeśli dolegliwości wskazują na możliwą przyczynę kardiologiczną, echo serca jest jednym z najczęściej wybieranych badań.

Jak wygląda echo serca krok po kroku?

Dla większości pacjentów to badanie jest zaskakująco proste i komfortowe.

Przygotowanie
- Zwykle nie wymaga specjalnego przygotowania.
- Można przyjmować swoje leki (chyba że lekarz zaleci inaczej).
- Lepiej ubrać się tak, aby łatwo odsłonić klatkę piersiową.
Ułożenie pacjenta
- Najczęściej badanie odbywa się w pozycji na lewym boku – serce zbliża się wtedy do ściany klatki piersiowej i obraz jest lepszy.
- Czasem lekarz prosi o ułożenie się na plecach lub na prawym boku.
Żel i głowica
- Na skórę nakładany jest specjalny żel – zimny, ale całkowicie nieszkodliwy.
- Lekarz przykłada głowicę w kilku miejscach, lekko ją dociska i zmienia kąt ustawienia, aby obejrzeć serce z różnych perspektyw.
Rejestracja obrazu i Dopplera
- Na ekranie widać serce w ruchu, lekarz wykonuje pomiary, nagrywa krótkie sekwencje.
- Włączany jest Doppler, pojawiają się kolorowe „strumienie” przepływów oraz krzywe prędkości.
Czas trwania
- Standardowe badanie trwa zwykle 20–40 minut, czasem dłużej, jeśli przypadek jest złożony.
Wynik
- Bezpośrednio po badaniu lekarz może omówić najważniejsze wnioski.
- Do pacjenta trafia opis oraz często wydrukowane lub zapisane obrazy.

Badanie jest bezbolesne. U niektórych osób dłuższe leżenie na lewym boku może być nieco niewygodne, ale samo echo nie wiąże się z bólem ani promieniowaniem.

Rodzaje echokardiografii

Najczęściej wykonywane jest echokardiograficzne badanie przezklatkowe (TTE) – opisane powyżej. Istnieją jednak również inne odmiany:

Echokardiografia przezprzełykowa (TEE)

Głowica umieszczana jest w przełyku (badanie podobne do gastroskopii).
Umożliwia bardzo dokładny obraz niektórych struktur, np. zastawek, aorty piersiowej, skrzeplin w lewym przedsionku.
Stosowana, gdy przez klatkę piersiową obraz jest niewystarczający lub gdy konieczna jest bardzo szczegółowa ocena (np. przed zabiegami).

Echokardiografia obciążeniowa (wysiłkowa, stres-echo)

Badanie przed, w trakcie i po obciążeniu: na bieżni, rowerku lub po podaniu leku przyspieszającego pracę serca.
Pozwala ocenić, jak serce zachowuje się pod wysiłkiem – czy pojawiają się odcinkowe zaburzenia kurczliwości, wskazujące na niedokrwienie.

3D echo, echo z użyciem kontrastu

Nowoczesne aparaty umożliwiają:

trójwymiarowe obrazowanie serca i zastawek,
zastosowanie kontrastu ultradźwiękowego, poprawiającego widoczność jam serca i przepływów.

Te techniki pomagają szczególnie w planowaniu zabiegów przezskórnych i w skomplikowanych wadach strukturalnych serca.

Czy echokardiografia jest bezpieczna?

Tak. Echokardiografia wykorzystuje ultradźwięki, a nie promieniowanie rentgenowskie. Nie wiąże się z istotnym ryzykiem dla pacjenta. Można ją wykonywać:

u kobiet w ciąży,
u niemowląt i dzieci,
wielokrotnie u tego samego pacjenta (np. w monitorowaniu leczenia).

Ryzyko powikłań dotyczy praktycznie tylko echokardiografii przezprzełykowej, gdzie – podobnie jak przy gastroskopii – istnieje niewielkie ryzyko urazu gardła, przełyku, reakcji na sedację. Jest ono jednak bardzo małe, a badanie wykonuje się w odpowiednich warunkach i pod kontrolą doświadczonego zespołu.

Ograniczenia badania

Choć echokardiografia jest znakomitym narzędziem, ma również swoje ograniczenia:

Jakość obrazu zależy od budowy ciała (otyłość, deformacje klatki piersiowej, rozedma płuc mogą utrudniać uzyskanie dobrych „okien akustycznych”).
Niektóre struktury mogą być gorzej widoczne, co czasem wymaga wykonania badania przezprzełykowego lub rezonansu magnetycznego serca.
Wynik zależy od doświadczenia badającego – interpretacja obrazów i pomiarów wymaga odpowiedniego przeszkolenia.

Dlatego tak ważne jest, żeby echo serca było wykonywane i opisywane przez lekarza kardiologa lub specjalistę echokardiografii w dobrze wyposażonej pracowni.

Echokardiografia u dzieci i młodych dorosłych

U dzieci echokardiografia jest podstawowym badaniem w diagnostyce:

wad wrodzonych serca,
zaburzeń rytmu,
nieprawidłowości wykrytych w badaniu pediatrycznym (szmery, sinica, opóźnienie rozwoju).

Badanie jest całkowicie bezpieczne i można je powtarzać tak często, jak potrzeba.

U młodych dorosłych echo serca bywa wykonywane m.in.:

przy kwalifikacji do uprawiania sportu wyczynowego,
w diagnostyce omdleń, kołatań serca,
w przypadku podejrzenia kardiomiopatii przerostowej lub innych chorób genetycznych.

Regularne echo bywa zalecane osobom z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób serca – zwłaszcza gdy w rodzinie występowały nagłe zgony sercowe w młodym wieku.

Echokardiografia a nowoczesne technologie

W ostatnich latach rozwija się również:

automatyczna analiza obrazów echo z wykorzystaniem sztucznej inteligencji,
coraz dokładniejsze metody analizy odkształceń mięśnia sercowego (strain),
integracja danych z innymi metodami obrazowania (rezonans, tomografia).

Choć dla pacjenta badanie wygląda podobnie jak kilka lat temu, „pod spodem” technologia jest coraz bardziej zaawansowana – a interpretacja wyników umożliwia wcześniejsze wykrywanie chorób i precyzyjniejsze dopasowanie leczenia.

Kiedy warto pomyśleć o echokardiografii?

Warto skonsultować się z lekarzem (rodzinnym lub kardiologiem) i rozważyć echo serca, jeśli:

pojawia się duszność przy niewielkim wysiłku,
odczuwasz kołatania serca, napady szybkiego bicia,
masz nadciśnienie tętnicze, szczególnie długo trwające lub źle kontrolowane,
występują obrzęki nóg, uczucie ucisku w klatce piersiowej,
masz nieprawidłowe wyniki EKG lub szmery w osłuchiwaniu serca,
jesteś po zawale serca lub ciężkim zakażeniu, które mogło uszkodzić serce (np. zapalenie mięśnia sercowego).

Jeżeli mieszkasz w dużym mieście, jak Warszawa, dostęp do pracowni echokardiograficznych jest dobry – badanie można wykonać zarówno w ramach opieki publicznej (po skierowaniu), jak i prywatnie, zazwyczaj bez długiego oczekiwania.

Echokardiografia to:

nieinwazyjne, bezpieczne i bezbolesne badanie,
pokazujące budowę i pracę serca w czasie rzeczywistym,
umożliwiające szczegółową ocenę komór, przedsionków, zastawek i przepływów krwi,
kluczowe w diagnostyce i monitorowaniu niewydolności serca, choroby wieńcowej, wad zastawek, nadciśnienia płucnego i wielu innych chorób.

Dzięki połączeniu obrazu 2D, Dopplera i nowoczesnych metod analizy, echokardiografia jest dziś jednym z filarów współczesnej kardiologii.

Jeżeli odczuwasz objawy mogące sugerować chorobę serca – porozmawiaj ze swoim lekarzem o potrzebie wykonania echo serca. Właściwie przeprowadzone badanie to ważny krok w kierunku wczesnego wykrycia chorób i skutecznego leczenia.

FAQ – najczęstsze pytania o echokardiografię (echo serca)

1. Na czym dokładnie polega badanie echo serca?
Echokardiografia (echo serca, USG serca) to badanie obrazowe, w którym lekarz za pomocą głowicy ultrasonograficznej ogląda Twoje serce na ekranie monitora. W czasie rzeczywistym może ocenić budowę serca (przedsionki, komory, zastawki), kurczliwość mięśnia oraz przepływ krwi w jamach serca i dużych naczyniach. Badanie opiera się na ultradźwiękach, a nie na promieniowaniu, dlatego jest bezpieczne i może być powtarzane tak często, jak trzeba. Kardiolog Warszawa

2. Czy do echokardiografii trzeba się specjalnie przygotować?
Nie. Do echo serca nie trzeba być na czczo, nie ma też określonej „najlepszej pory dnia” na badanie. Możesz normalnie jeść, pić i przyjmować leki (chyba że lekarz indywidualnie zaleci inaczej). Wystarczy przyjść o wyznaczonej godzinie i mieć możliwość swobodnego odsłonięcia klatki piersiowej. Kardiolog Warszawa

3. Jak wygląda przebieg badania echo serca?
Po krótkim wywiadzie z lekarzem rozbierasz się do pasa i kładziesz na plecach lub na boku. Kardiolog nakłada na klatkę piersiową żel i przykłada głowicę aparatu w kilku miejscach, obserwując obraz serca na monitorze. W razie potrzeby wykonuje zdjęcia lub krótkie nagrania, które dokumentują np. nieprawidłowe ruchy ścian serca, obecność skrzepliny czy płynu w worku osierdziowym. Po zakończeniu badania lekarz od razu omawia wynik i dalsze postępowanie. Kardiolog Warszawa

4. Ile trwa USG serca?
W typowych sytuacjach, gdy serce pracuje prawidłowo, badanie trwa zwykle do około 15 minut. Jeśli lekarz stwierdzi nieprawidłowości albo przypadek jest bardziej złożony (np. liczne wady zastawek, kardiomiopatia), czas badania może wydłużyć się do 30–40 minut, żeby dokładnie ocenić wszystkie struktury. Kardiolog Warszawa

5. Czy echo serca boli lub wiąże się z ryzykiem?
Nie, echo serca to badanie bezbolesne i nieinwazyjne. Jedyne, co możesz odczuć, to chłód żelu na skórze i lekki ucisk głowicy na klatkę piersiową. Badanie jest całkowicie bezpieczne dla dorosłych, seniorów, kobiet w ciąży, dzieci, a nawet noworodków. Można je powtarzać wielokrotnie – nie niesie ze sobą skutków ubocznych. Kardiolog Warszawa

6. Jakie objawy powinny skłonić mnie do wykonania echo serca?
Do pilnej konsultacji kardiologicznej i rozważenia USG serca powinny skłonić m.in.:

duszność, także przy niewielkim wysiłku lub w spoczynku,
narastające zmęczenie, uczucie braku sił,
omdlenia lub utraty przytomności,
kołatania serca i wyraźnie przyspieszone bicie,
obrzęki (szczególnie wokół kostek i w dolnej części tułowia),
sinienie skóry, warg, paznokci,
bóle w klatce piersiowej, zwłaszcza promieniujące do ramion lub szyi. Kardiolog Warszawa

Przy takich dolegliwościach czas ma duże znaczenie – nie warto odkładać wizyty u kardiologa „na później”.

7. W jakich chorobach echo serca jest szczególnie przydatne?
USG serca pomaga wykryć i monitorować m.in.:

wady wrodzone i nabyte serca,
niewydolność serca,
przerost mięśnia sercowego i kardiomiopatie,
zaburzenia pracy zastawek (zwężenia, niedomykalności),
niektóre zaburzenia rytmu,
powikłania choroby wieńcowej – np. osłabienie kurczliwości po zawale,
zapalenie wsierdzia, zapalenia i uszkodzenia mięśnia sercowego,
obecność skrzeplin, guzów serca czy płynu w osierdziu.

8. Czy echo serca wykryje chorobę wieńcową?
Echo serca nie służy do bezpośredniego rozpoznawania zwężeń w tętnicach wieńcowych – do tego potrzebne są inne badania, np. test wysiłkowy (EKG wysiłkowe) czy koronarografia. Natomiast USG serca bardzo dobrze pokazuje następstwa choroby wieńcowej, takie jak pogorszenie kurczliwości, blizny po zawale czy rozwijającą się niewydolność serca. Kardiolog Warszawa

9. Czy echo serca można wykonać u dziecka, niemowlęcia lub noworodka?
Tak. Echokardiografia jest standardowym badaniem w diagnostyce wad wrodzonych i nabytych u najmłodszych pacjentów. USG serca u dziecka pozwala ocenić budowę serca, zastawki, przepływy krwi i w porę wykryć poważniejsze problemy kardiologiczne. Badanie jest bezpieczne, bezbolesne i może być wykonywane już u noworodków. Kardiolog Warszawa

10. Ile kosztuje echo serca u dziecka w Państwa placówce?
W gabinecie przy ul. Rydygiera w Warszawie echo serca u dziecka wykonywane jest w cenie 200 zł. To kwota, która – biorąc pod uwagę prywatny charakter usługi – pozostaje konkurencyjna na tle innych ośrodków w stolicy, a jednocześnie zapewnia badanie przeprowadzone przez doświadczonych specjalistów. Kardiolog Warszawa

11. Jak często warto powtarzać echo serca?
To zależy od sytuacji klinicznej. U części pacjentów wystarczy jednorazowe badanie, u innych – szczególnie z wadami zastawek, niewydolnością serca czy kardiomiopatią – konieczne są regularne kontrole (np. raz w roku lub częściej, zgodnie z zaleceniami lekarza). Echokardiografia jest na tyle bezpieczna, że może być wykonywana tak często, jak wymaga tego stan zdrowia.

12. Gdzie można wykonać echo serca w Warszawie i jak się umówić?
Echo serca (u dorosłych i dzieci) możesz wykonać w Prywatnym Gabinecie Kardiologicznym przy ul. Rydygiera 19, lokal U17, 01-793 Warszawa. Gabinet pracuje od poniedziałku do piątku w godzinach 08:00–21:00, a w soboty od 08:00 do 14:00. Rejestracja możliwa jest telefonicznie pod numerami: +48 22 300 15 51, +48 22 300 16 54 lub +48 501 205 303 – można także wysłać SMS o treści „Kardiolog”, aby otrzymać informację o najbliższym wolnym terminie.