USG Doppler tętnic krezkowych – nowoczesne badanie w diagnostyce przewlekłego niedokrwienia jelit

USG Doppler tętnic krezkowych (czyli naczyń doprowadzających krew do jelit) to bardzo specjalistyczne badanie ultrasonograficzne. Wykorzystuje się je przede wszystkim w diagnostyce przewlekłego niedokrwienia jelit – choroby, która przez długi czas potrafi „udawać” zwykłe problemy gastryczne: bóle brzucha po jedzeniu, wzdęcia, chudnięcie.

Dobrze wykonany Doppler tętnic krezkowych pozwala:

wykryć zwężenia lub zamknięcia naczyń doprowadzających krew do jelit,
ocenić, czy zmiany są na tyle duże, że mogą powodować niedokrwienie,
monitorować stan po zabiegach poszerzania lub stentowania tych tętnic.

W europejskich i amerykańskich wytycznych podkreśla się, że USG Doppler jest bardzo przydatnym badaniem przesiewowym w podejrzeniu przewlekłego niedokrwienia jelit, a w doświadczonych rękach osiąga wysoką czułość i swoistość.

Tętnice krezkowe – „autostrady” z krwią dla jelit

Żeby zrozumieć sens badania, warto wiedzieć, co dokładnie badamy.

Jelita są odżywiane głównie przez trzy duże naczynia, odchodzące bezpośrednio od aorty brzusznej:

pień trzewny,
tętnicę krezkową górną (SMA),
tętnicę krezkową dolną (IMA).

To one zaopatrują:

żołądek, wątrobę, śledzionę,
dwunastnicę, jelito cienkie, kątnicę, okrężnicę wstępującą i poprzeczną,
dalszy odcinek okrężnicy i odbytnicę.

Między nimi istnieje sieć połączeń (tzw. łuki naczyniowe, krążenie oboczne), więc jeśli jedna tętnica jest Zwężona, pozostałe mogą przez jakiś czas „ratować sytuację”.

Problem zaczyna się wtedy, gdy:

zwężone są co najmniej dwie główne tętnice,
albo zwężenie jednej jest bardzo duże,
a do tego pacjent ma duże zapotrzebowanie na krew w jelitach (np. po posiłku).

Wówczas pojawia się przewlekłe niedokrwienie jelit.

Przewlekłe niedokrwienie jelit – jak się objawia?

Klasyczne, „podręcznikowe” objawy przewlekłego niedokrwienia jelit to:

ból brzucha po jedzeniu – zazwyczaj 15–30 minut po posiłku,
nasilanie się dolegliwości po większych, tłustych posiłkach,
chudnięcie – z powodu „lęku przed jedzeniem” (pacjent zaczyna jeść mniej, by uniknąć bólu),
uczucie pełności, wzdęcia, czasem biegunki,
przewlekłe osłabienie, zmęczenie.

Ból bywa określany jako tępy, rozlany, trudny do zlokalizowania. Może trwać 1–3 godziny po posiłku, potem ustępować – aż do kolejnego jedzenia.

Co ważne:
objawy te są mało specyficzne i łatwo je przypisać „żołądkowi”, wątrobie, żółci, jelitu drażliwemu, stresowi… Dlatego wiele osób latami leczy się z powodu „gastrita”, „SIBO” czy „nerwicy jelit”, podczas gdy problem jest naczyniowy.

W zaawansowanych stadiach (kiedy przepływ jest bardzo upośledzony) może dojść do:

ciężkiego niedożywienia,
owrzodzeń, krwawień,
a nawet ostrej niedrożności i martwicy jelita, wymagającej pilnej operacji.

Dlaczego akurat USG Doppler tętnic krezkowych?

W diagnostyce przewlekłego niedokrwienia jelit mamy do dyspozycji kilka metod:

USG Doppler (duplex) – nieinwazyjne, bez promieniowania, bardzo dobre jako badanie przesiewowe,
angiotomografia (angio-TK) i angio-MR – świetne do dokładnego zobrazowania naczyń i planowania zabiegów,
angiografia – badanie inwazyjne, połączone często od razu z leczeniem (angioplastyka, stent).

W wytycznych ESVS i innych towarzystw naczyniowych podkreśla się, że duplex Doppler jest przydatnym narzędziem do wykrywania istotnych zwężeń tętnic trzewnych – zwłaszcza pnia trzewnego i tętnicy krezkowej górnej – pod warunkiem, że badanie wykonuje doświadczony sonografista.

Najważniejsze zalety USG:

brak kontrastu (ważne przy niewydolności nerek),
brak promieniowania (można powtarzać),
możliwość oceny funkcjonalnej – np. przepływu przed i po posiłku,
część pacjentów można dzięki temu od razu wykluczyć z grupy wysokiego ryzyka.

Jak działa Doppler w tętnicach krezkowych?

Zasada jest ta sama jak w innych badaniach dopplerowskich:

głowica wysyła fale ultradźwiękowe,
fale odbijają się od czerwonych krwinek, które płyną z określoną prędkością,
aparat rejestruje zmianę częstotliwości i przelicza ją na prędkość przepływu krwi.

W zdrowej tętnicy krezkowej górnej:

w stanie na czczo przepływ ma charakter tzw. wysokooporowy (mniej krwi trafia do jelit, bo „nic się nie trawi”),
po posiłku przepływ wyraźnie przyspiesza – jelita zaczynają potrzebować więcej tlenu, więc naczynia się rozszerzają, wzrasta objętość i prędkość przepływu.

Jeśli w którymś miejscu tętnica jest zwężona:

krew musi „przecisnąć się” przez wąskie miejsce → prędkość lokalnie bardzo rośnie,
za zwężeniem może dochodzić do spadku prędkości, zniekształcenia fali, turbulencji.

Na tej zasadzie zdefiniowano kryteria, przy których można podejrzewać istotne (≥70%) zwężenie tętnicy krezkowej górnej. W wielu badaniach przyjęto, że:

PSV (peak systolic velocity) w SMA > 275 cm/s sugeruje zwężenie ≥70%,
dla pnia trzewnego próg wynosi ok. 200 cm/s.

Oczywiście dokładne wartości mogą się różnić między ośrodkami, ale to rząd wielkości, na którym pracują pracownie naczyniowe.

Wskazania do USG Doppler tętnic krezkowych

Najczęstsze sytuacje, kiedy lekarz rozważa to badanie:

1. Podejrzenie przewlekłego niedokrwienia jelit

Czyli typowy „triad”:

bóle brzucha związane z posiłkami,
niechęć do jedzenia (pacjent boi się bólu),
niezamierzona utrata wagi.

Czasem objawy są mniej typowe – wzdęcia, biegunki, uczucie pełności, brak apetytu. Jeżeli pacjent jest w grupie ryzyka miażdżycy (palenie, nadciśnienie, wysoki cholesterol, choroba wieńcowa, choroba tętnic nóg), lekarz powinien pomyśleć również o naczyniach trzewnych.

2. Szybkie, niewyjaśnione chudnięcie

Gdy pacjent traci kilogramy, a podstawowa diagnostyka gastrologiczna (gastroskopia, kolonoskopia, USG jamy brzusznej) nie tłumaczy sytuacji, warto pomyśleć o niedokrwieniu jelit i ocenie tętnic krezkowych.

3. Kontrola po zabiegach na tętnicach trzewnych

USG Doppler tętnic krezkowych wykorzystuje się także:

po angioplastyce i stentowaniu pnia trzewnego lub SMA,
po zabiegach pomostowania (bypassów) do naczyń trzewnych,
w diagnostyce restenozy w stencie (ponownego zwężenia).

4. Kontrola u pacjentów z uogólnioną miażdżycą

U osób, które mają już:

chorobę wieńcową,
zwężenia tętnic szyjnych,
chorobę tętnic kończyn dolnych,

i zaczynają zgłaszać nietypowe bóle brzucha po jedzeniu, USG Doppler tętnic krezkowych jest logicznym kolejnym krokiem w diagnostyce.

Jak wygląda badanie krok po kroku?

Przygotowanie

Tu – w przeciwieństwie do wielu innych USG – przygotowanie ma znaczenie:

6–8 godzin na czczo – żeby zmniejszyć ilość gazów w jelitach i poprawić widoczność naczyń,
unikanie dzień wcześniej bardzo wzdymających potraw (kapusta, fasola, napoje gazowane),
w niektórych ośrodkach prosi się pacjenta, by przyszedł najpierw na czczo, a potem zjadł niewielki posiłek i wrócił do badania – żeby ocenić zmianę przepływu po posiłku (tzw. badanie postprandialne).

Leki (np. na nadciśnienie, cukrzycę) zwykle przyjmuje się normalnie – chyba że lekarz prowadzący powie inaczej.

W gabinecie

Wywiad – lekarz pyta o charakter bólu, związek z posiłkami, utratę wagi, choroby sercowo-naczyniowe, palenie, zabiegi naczyniowe.
Pozycja – leżysz na plecach, czasem dodatkowo na lewym boku.
Żel i głowica – na górną część brzucha nakładany jest żel, głowicę przykłada się w nadbrzuszu, nieco po prawej i lewej stronie, oraz w okolicy pępka.
Ocena aorty i naczyń odchodzących – najpierw lekarz „szuka” pnia trzewnego i SMA w miejscu ich odejścia od aorty, potem śledzi przebieg tętnic.
Kolorowy Doppler i pomiary prędkości – włącza przepływ kolorowy, ustawia kąt pomiaru i mierzy PSV (maksymalną prędkość skurczową) w kluczowych miejscach, m.in. w:
- początkowych odcinkach pnia trzewnego i SMA,
- czasem także w tętnicy krezkowej dolnej.
Ocena fali w naczyniach obwodowych – np. w gałęziach wewnątrz jelita cienkiego, aby zobaczyć, czy fala ma cechy „tardus–parvus” (spłaszczony szczyt, świadczący o proksymalnym zwężeniu).

Całość trwa zwykle 20–40 minut, w zależności od budowy ciała (przy otyłości i dużej ilości gazów w jelitach badanie może być nieco trudniejsze i dłuższe).

Co dokładnie ocenia lekarz?

W opisie USG Doppler tętnic krezkowych znajdziesz zwykle:

1. Budowę i drożność tętnic

czy pień trzewny, SMA i IMA są widoczne i drożne,
czy w ich przebiegu widać zwężenia, nieregularności ściany, blaszki miażdżycowe,
czy nie ma tętniaków, rozwarstwień ani zmian po zabiegach.

2. Prędkości przepływu (PSV) i kryteria zwężenia

Na podstawie zmierzonych prędkości i wyglądu fali Dopplerowskiej ocenia się, czy:

przepływ jest prawidłowy,
czy odpowiada zwężeniu <50%,
czy spełnia kryteria istotnego zwężenia (≥70%) – np. PSV >275 cm/s w SMA, >200 cm/s w pniu trzewnym.

3. Zmiany po posiłku (jeśli badanie postprandialne)

W niektórych pracowniach wykonuje się ocenę przepływu przed i po posiłku. W normie:

po zjedzeniu sygnał w SMA zmienia się na niskooporowy,
wyraźnie rośnie przepływ.

Jeśli przepływ nie wzrasta, albo wręcz się pogarsza → sugeruje to, że zwężenie jest funkcjonalnie istotne (jelita nie dostają więcej krwi mimo zwiększonego zapotrzebowania).

Czułość, swoistość i ograniczenia badania

W badaniach naukowych duplex USG tętnic trzewnych:

ma czułość i swoistość rzędu 80–90% w wykrywaniu istotnych zwężeń proksymalnych (≥70%),
szczególnie dobrze sprawdza się w ocenie tętnicy krezkowej górnej i pnia trzewnego.

Jednocześnie praktycznie we wszystkich wytycznych zaznacza się, że:

jakość badania bardzo zależy od doświadczenia pracowni,
u osób otyłych, z dużą ilością gazów w jelitach, ocena może być utrudniona lub niepełna,
jeśli USG jest niejednoznaczne, a podejrzenie kliniczne silne – trzeba wykonać angio-TK, angio-MR lub angiografię.

Dlatego USG Doppler tętnic krezkowych traktuje się jako:

świetne badanie przesiewowe – pozwala wychwycić wielu chorych,
narzędzie do monitorowania po zabiegu,
element szerszej diagnostyki obrazowej.

Czy USG Doppler tętnic krezkowych jest bezpieczne?

Tak – to badanie:

wykorzystuje ultradźwięki, a nie promieniowanie rentgenowskie,
nie wymaga podawania kontrastu (jak w TK czy angiografii),
jest bezbolesne, nieinwazyjne,
może być powtarzane tak często, jak potrzeba.

Można je stosować u:

osób starszych, z licznymi chorobami,
pacjentów z niewydolnością nerek (gdzie kontrast jodowy byłby ryzykowny),
osób po zabiegach naczyniowych,
pacjentów z chorobami serca (brak obciążenia hemodynamicznego jak przy niektórych badaniach obciążeniowych).

Jedynym realnym problemem bywa:

bardzo duża otyłość,
niemożność leżenia na wznak,
świeże operacje lub duże opatrunki na brzuchu.

W takich sytuacjach lekarz może od razu zaproponować angio-TK lub inną metodę obrazowania.

Co dalej po USG Doppler tętnic krezkowych?

1. Wynik prawidłowy

Jeśli w badaniu:

nie widać istotnych zwężeń,
przepływy są prawidłowe,
a badanie było wykonane w doświadczonej pracowni,

to istotne przewlekłe niedokrwienie jelit jest mało prawdopodobne. Lekarz szuka innych przyczyn dolegliwości – gastrologicznych, metabolicznych, funkcjonalnych.

2. Zwężenia nieistotne hemodynamicznie

Często u osób z uogólnioną miażdżycą widać niewielkie blaszki w tętnicach trzewnych, ale przepływ jest jeszcze wydolny. Wtedy:

kluczowe jest agresywne leczenie czynników ryzyka (cholesterol, ciśnienie, palenie, cukrzyca),
zwykle nie ma wskazań do zabiegu,
zaleca się kontrolę w odstępach zaproponowanych przez lekarza (np. co 1–2 lata).

3. Istotne zwężenie ≥70%

Jeśli w USG spełnione są kryteria istotnej stenozy, a objawy pasują do przewlekłego niedokrwienia jelit, kolejnym krokiem jest:

angio-TK lub angio-MR – w celu dokładnego zobrazowania naczyń,
konsultacja z chirurgiem naczyniowym / angiologiem,
rozważenie zabiegu angioplastyki z implantacją stentu lub ewentualnie operacji pomostowania.

Wytyczne ESVS i Society for Vascular Surgery podkreślają, że u objawowych pacjentów z udokumentowanym zwężeniem pnia trzewnego i/lub SMA rewaskularyzacja (przywrócenie drożności tętnic) znacząco poprawia jakość życia i zmniejsza ryzyko ostrego niedokrwienia jelit.

USG Doppler tętnic krezkowych w praktyce kardiologicznej

Dlaczego temat jelit pojawia się na blogu kardiologicznym? Bo w rzeczywistości nie ma osobnych „naczyń od serca” i „naczyń od jelit” – to wszystko jeden układ, a miażdżyca zwykle atakuje wiele obszarów równocześnie.

Pacjent, który:

miał zawał,
ma zwężenia tętnic szyjnych,
cierpi na chorobę tętnic kończyn dolnych,

a do tego zaczyna chudnąć i skarżyć się na bóle brzucha po jedzeniu – zdecydowanie wymaga spojrzenia „naczyniowego” na swoje jelita.

Z perspektywy kardiologa:

USG Doppler tętnic krezkowych jest rozsądnym, nieinwazyjnym narzędziem do wstępnej oceny,
wynik badania pomaga zdecydować, czy kierować pacjenta dalej do ośrodka naczyniowego,
często jest elementem szerszej diagnostyki u pacjentów z zaawansowaną miażdżycą.

USG Doppler tętnic krezkowych to:

specjalistyczne, ale bezpieczne i nieinwazyjne badanie,
kluczowe w diagnostyce przewlekłego niedokrwienia jelit,
bardzo przydatne u pacjentów z bólem brzucha po jedzeniu i niewyjaśnionym chudnięciem,
ważne narzędzie do kontroli po zabiegach na tętnicach trzewnych,
element kompleksowej oceny pacjenta z uogólnioną miażdżycą.

Jeśli:

masz dolegliwości brzucha zależne od posiłków,
wyraźnie chudniesz mimo braku diety,
a jednocześnie zmagasz się z chorobami sercowo-naczyniowymi (nadciśnienie, choroba wieńcowa, miażdżyca),

warto porozmawiać z lekarzem – kardiologiem lub gastroenterologiem – czy w Twoim przypadku USG Doppler tętnic krezkowych nie byłoby ważnym krokiem w diagnostyce.

FAQ – najczęstsze pytania o USG Doppler tętnic krezkowych

1. Na czym polega USG Doppler tętnic krezkowych?
To badanie USG dużych naczyń, które doprowadzają krew do jelit – głównie pnia trzewnego i tętnicy krezkowej górnej (SMA), czasem także krezkowej dolnej (IMA).
Lekarz ocenia jednocześnie:

obraz naczyń w 2D (czy są zwężenia, blaszki miażdżycowe),
prędkość przepływu krwi z użyciem efektu Dopplera,
kształt fali przepływu (czy sugeruje istotne zwężenie).

Na podstawie zmierzonych prędkości można stwierdzić, czy tętnica jest zwężona na tyle, że grozi przewlekłym niedokrwieniem jelit.

2. Kiedy lekarz zleca USG Doppler tętnic krezkowych?
Najczęściej przy podejrzeniu przewlekłego niedokrwienia jelit, gdy występują:

ból brzucha po jedzeniu (zwykle 15–60 minut po posiłku),
narastająca niechęć do jedzenia („lęk przed posiłkiem”),
niezamierzona utrata masy ciała,
wzdęcia, biegunki, uczucie pełności po małych porcjach.

Badanie rozważa się szczególnie u osób z zaawansowaną miażdżycą (choroba wieńcowa, miażdżyca tętnic szyjnych, kończyn dolnych), u palaczy, osób starszych i z wieloma czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego.

3. Czy do USG Doppler tętnic krezkowych trzeba być na czczo? Jak się przygotować?
Tak – tu przygotowanie jest ważne, bo gazy w jelitach utrudniają ocenę naczyń:

zwykle zaleca się 6–8 godzin na czczo,
dzień wcześniej warto ograniczyć produkty silnie wzdymające (fasola, kapusta, napoje gazowane),
wodę można pić w małych ilościach, aby nie być odwodnionym.

Leki (np. na nadciśnienie, cukrzycę) zazwyczaj przyjmuje się jak zwykle, chyba że lekarz prowadzący zaleci inaczej.

4. Czy badanie jest bolesne lub niebezpieczne?
Nie.
USG Doppler tętnic krezkowych jest:

bezbolesne i nieinwazyjne – odczuwasz tylko chłód żelu i lekki ucisk głowicy na brzuchu,
bezpieczne – nie ma promieniowania rentgenowskiego ani kontrastu,
może być powtarzane wielokrotnie, także u osób starszych i z niewydolnością nerek.

5. Ile trwa USG Doppler tętnic krezkowych?
Zwykle 20–40 minut.
U osób szczupłych badanie bywa krótsze; u pacjentów z otyłością i dużą ilością gazów jelitowych może potrwać dłużej, bo trudniej jest dobrze uwidocznić początkowe odcinki tętnic odchodzących od aorty.

6. Jakie choroby można wykryć w tym badaniu?
Przede wszystkim:

istotne zwężenia (stenozy) pnia trzewnego i tętnicy krezkowej górnej – najczęstsza przyczyna przewlekłego niedokrwienia jelit,
całkowite zamknięcie (okluzje) tych naczyń,
tętniaki, zmiany pozapalne, powikłania po zabiegach (np. restenozę w stencie),
rzadziej – ucisk tętnicy (np. w zespole ucisku pnia trzewnego przez więzadło łukowate).

Jeśli zwężone są co najmniej dwie z głównych tętnic trzewnych, ryzyko istotnego niedokrwienia jelit rośnie znacząco.

7. Co oznacza „istotne zwężenie” tętnicy krezkowej w USG Doppler?
W uproszczeniu – zwężenie, które istotnie ogranicza przepływ krwi i może dawać objawy.
W badaniach przyjmuje się, że:

PSV ≥ 275 cm/s w tętnicy krezkowej górnej (SMA),
PSV ≥ 200 cm/s w pniu trzewnym,

z dużym prawdopodobieństwem odpowiada zwężeniu ≥ 70% średnicy naczynia.

Interpretacja zawsze należy do doświadczonego lekarza wykonującego badanie i zestawiającego wynik z objawami pacjenta.

8. Czy USG Doppler może zastąpić angio-TK lub angio-MR?
Często tak – jako badanie pierwszego rzutu:

pozwala wychwycić wielu pacjentów z podejrzeniem przewlekłego niedokrwienia jelit,
jest metodą przesiewową, szczególnie u osób z przeciwwskazaniami do kontrastu (nefropatia, alergia).

Jeśli jednak:

obraz USG jest niepełny lub wątpliwy,
a objawy silnie sugerują niedokrwienie jelit,

kolejnym krokiem jest zwykle angio-TK lub angio-MR, a czasem klasyczna angiografia (która jednocześnie umożliwia wykonanie zabiegu).

9. Czy każdy ból brzucha po jedzeniu oznacza przewlekłe niedokrwienie jelit?
Zdecydowanie nie.

Ból brzucha po posiłkach może wynikać z wielu częstszych problemów:

choroby wrzodowej, refluksu,
kamicy żółciowej, chorób trzustki,
zespołu jelita drażliwego, dyspepsji czynnościowej,
nietolerancji pokarmowych itd.

O przewlekłym niedokrwieniu jelit myślimy szczególnie wtedy, gdy ból po jedzeniu:

utrzymuje się miesiącami,
wyraźnie ogranicza ilość jedzenia,
prowadzi do niezamierzonego chudnięcia,
występuje u osoby z zaawansowaną miażdżycą i innymi chorobami naczyniowymi.

Dlatego kluczowa jest pełna diagnostyka u gastrologa / internisty, a USG Doppler tętnic krezkowych to jeden z elementów układanki.

10. Co się dzieje, jeśli w USG wyjdzie istotne zwężenie?
Lekarz ocenia:

stopień zwężenia,
liczbę zajętych naczyń,
nasilenie objawów i stopień niedożywienia pacjenta,
ogólny stan układu sercowo-naczyniowego.

U wielu objawowych pacjentów z istotnymi zwężeniami pnia trzewnego i/lub SMA rozważa się zabieg rewaskularyzacji – najczęściej angioplastykę z wszczepieniem stentu, rzadziej klasyczną operację naczyniową.

Celem jest:

zmniejszenie bólu po posiłkach,
przywrócenie prawidłowego odżywienia,
zmniejszenie ryzyka ostrego niedokrwienia jelit, które jest stanem zagrożenia życia.

11. Jak często trzeba powtarzać USG Doppler tętnic krezkowych?
To bardzo indywidualne. Najczęściej:

przy prawidłowym wyniku i utrzymującym się podejrzeniu – kontrola dopiero, gdy objawy się zmienią,
przy niewielkich blaszkach miażdżycowych bez istotnych zwężeń – kontrola co 1–2 lata lub wg zaleceń lekarza,
po zabiegu angioplastyki / stentowaniu – kontrole ustala ośrodek naczyniowy (np. po kilku miesiącach, potem co 6–12 miesięcy).

Częstotliwość zawsze powinna wynikać z decyzji lekarza prowadzącego na podstawie całej sytuacji klinicznej.

12. Gdzie w Warszawie mogę skonsultować się w sprawie takich badań?
Jeśli:

masz przewlekłe dolegliwości brzucha po jedzeniu,
niepokoi Cię utrata masy ciała,
a jednocześnie chorujesz na chorobę serca, miażdżycę lub nadciśnienie,

dobrym punktem startowym jest konsultacja kardiologiczna / internistyczna, podczas której lekarz oceni, czy potrzebna jest diagnostyka naczyniowa jelit (w tym USG Doppler tętnic krezkowych).

W Warszawie możesz umówić się np. do:

Prywatny Gabinet Kardiologiczny „Kardiolog Warszawa”
ul. Rydygiera 19 lok. U17, 01-793 Warszawa (Żoliborz)

Rejestracja:

tel. +48 22 300 15 51
tel. +48 22 300 16 54
tel. +48 501 205 303

Możesz też wysłać SMS o treści „Kardiolog” na numer komórkowy – w odpowiedzi otrzymasz propozycję najbliższego wolnego terminu.

Podczas wizyty lekarz:

zbierze dokładny wywiad,
przeanalizuje dotychczasowe badania,
zdecyduje, czy w Twoim przypadku USG Doppler tętnic krezkowych jest wskazane i do jakiej wyspecjalizowanej pracowni najlepiej Cię skierować.