Przyczyny wrodzone i nabyte
Wady zastawek serca to schorzenia wpływające na prawidłowe funkcjonowanie serca poprzez upośledzenie przepływu krwi pomiędzy jego jamami. Mogą mieć one charakter wrodzony lub nabyty. Każdy z tych typów ma swoje specyficzne przyczyny i uwarunkowania.
Wady wrodzone
Wady zastawek serca wrodzone to te, które powstają w okresie życia płodowego. Należą do nich:
- Dwupłatkowa zastawka aortalna – jedna z najczęstszych wrodzonych anomalii. U zdrowych osób zastawka aortalna składa się z trzech płatków, ale u osób z tym defektem występują tylko dwa, co prowadzi do większego obciążenia zastawek, a w konsekwencji do ich degeneracji w późniejszym życiu.
- Wady zastawek przedsionkowo-komorowych – takie jak przetrwały otwór owalny, który może prowadzić do przecieku krwi pomiędzy lewym i prawym przedsionkiem.
- Inne rzadkie wady – takie jak nieprawidłowa struktura płatków, strun ścięgnistych lub mięśni brodawkowatych, które mogą wpływać na funkcjonowanie zastawek.
Wady nabyte
Wady nabyte powstają w trakcie życia i mogą być skutkiem różnych czynników. Najczęstsze przyczyny wad nabytych to:
- Choroba reumatyczna serca – powikłanie po infekcjach paciorkowcowych, które prowadzi do zapalenia tkanek zastawek i ich bliznowacenia. W wyniku tego płatki zastawek mogą ulec zgrubieniu, co prowadzi do ich stenozy (zwężenia) lub niedomykalności (nieszczelności).
- Degeneracyjne zmiany zastawek – zmiany związane z procesem starzenia się organizmu. Zastawki ulegają wapnieniu i sztywnieniu, co jest szczególnie widoczne w przypadku zastawki aortalnej. Powstają tzw. zwapnienia, które ograniczają ruchomość płatków i mogą prowadzić do ich stenozy.
- Infekcyjne zapalenie wsierdzia – bakterie, które osadzają się na zastawkach, mogą powodować tworzenie się na nich tzw. wegetacji, co prowadzi do ich uszkodzenia.
- Zaburzenia metaboliczne – choroby metaboliczne, takie jak hipercholesterolemia, mogą powodować odkładanie się lipidów w płatkach zastawek, co prowadzi do ich usztywnienia i zwężenia.
- Urazy i powikłania pooperacyjne – urazy mechaniczne, a także powikłania po operacjach kardiologicznych, mogą prowadzić do uszkodzenia zastawek.
Objawy stenozy i niedomykalności zastawek
Objawy wady zastawek serca różnią się w zależności od rodzaju zaburzenia – czy jest to stenoza, czy niedomykalność.
Objawy stenozy zastawek
Stenoza, czyli zwężenie zastawki, prowadzi do ograniczenia przepływu krwi pomiędzy jamami serca. Najczęstsze objawy stenozy to:
- Duszność, zwłaszcza wysiłkowa
- Ból w klatce piersiowej (dławica)
- Omdlenia, szczególnie podczas wysiłku fizycznego
- Osłabienie i szybkie męczenie się
- Szmer sercowy słyszalny w osłuchiwaniu serca
Objawy niedomykalności zastawek
Niedomykalność, czyli nieszczelność zastawki, prowadzi do cofania się krwi z jednej jamy serca do drugiej. Objawy niedomykalności mogą obejmować:
- Uczucie kołatania serca
- Obrzęki kończyn dolnych (związane z zastoju krwi)
- Duszność wysiłkowa lub spoczynkowa
- Zmniejszona tolerancja wysiłku
- Szmer sercowy wykrywany podczas osłuchiwania serca
Diagnostyka obrazowa
W rozpoznawaniu wad zastawek serca kluczową rolę odgrywa diagnostyka obrazowa, która pozwala ocenić budowę i funkcjonowanie zastawek. Do najczęściej stosowanych metod należą:
Echokardiografia (ECHO)
Echokardiografia jest podstawową metodą obrazowania serca. Dzięki zastosowaniu fal ultradźwiękowych możliwe jest uzyskanie obrazu zastawek w czasie rzeczywistym. Stosuje się różne rodzaje ECHO:
- Echokardiografia przezklatkowa (TTE) – standardowa metoda obrazowania serca przez klatkę piersiową.
- Echokardiografia przezprzełykowa (TEE) – bardziej precyzyjna metoda, która pozwala na uzyskanie lepszej wizualizacji zastawek dzięki umieszczeniu głowicy ultradźwiękowej w przełyku.
Rezonans magnetyczny serca (CMR)
Rezonans magnetyczny serca pozwala na uzyskanie trójwymiarowego obrazu zastawek. Jest szczególnie przydatny w przypadku trudności z uzyskaniem dokładnych obrazów za pomocą ECHO. CMR umożliwia ocenę stopnia zwężenia lub niedomykalności zastawek.
Techniki interwencyjne
Leczenie wad zastawek serca może obejmować leczenie farmakologiczne, interwencje chirurgiczne oraz metody małoinwazyjne. W zależności od rodzaju i stopnia uszkodzenia zastawek stosuje się następujące techniki interwencyjne:
Naprawa zastawek
Naprawa zastawek obejmuje różne techniki, w tym:
- Valvuloplastyka – balonowa technika stosowana głównie w przypadku stenozy zastawki mitralnej. Polega na wprowadzeniu cewnika z balonem do zastawki i jej rozciągnięciu.
- Rekonstrukcja chirurgiczna – stosowana w przypadku niedomykalności zastawek. Obejmuje zszycie lub modyfikację kształtu płatków zastawek.
Protezowanie zastawek
Gdy naprawa zastawek nie jest możliwa, konieczne jest wszczepienie protez zastawek. Istnieją dwa rodzaje protez:
- Biologiczne – wykonane z tkanek zwierzęcych, charakteryzujące się mniejszym ryzykiem powikłań zakrzepowych.
- Mechaniczne – wykonane z materiałów syntetycznych, które wymagają stosowania leków przeciwkrzepliwych przez całe życie.
Postępowanie pooperacyjne
Po operacji konieczna jest rehabilitacja kardiologiczna oraz regularne kontrole lekarskie. Pacjenci muszą stosować leki przeciwkrzepliwe (w przypadku zastawek mechanicznych) oraz prowadzić zdrowy tryb życia, aby zapobiegać infekcyjnemu zapaleniu wsierdzia. Kluczowe znaczenie ma regularna ocena funkcjonowania protez oraz wykrywanie ewentualnych powikłań.